Classicisme (2de helft 18de eeuw)

In de tweede helft van de 18de eeuw vervaagt de stijl van de luchthartige, speelsverfijnde Rococo en gaat geleidelijk over in een vorm die gekenmerkt door grotere eenvoud en natuurlijkheid. Er zijn vele oorzaken aan te wijzen die, met of naast elkaar, deze reactie sterk hebben beïnvloed o.a.:

> De opvattingen van de Franse filosoof-componist Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) samengevat in zijn beroemde uitspraak: 'terug naar de natuur'.
> 'Sturm und Drang', een stroming in de Duitse literatuur die in opstand kwam tegen verouderde tradities, onnatuurlijkheid en standsverschil.
> De confrontatie met de kunst en cultuur van de Antieken door de opgravingen in Pompei en Herculanum.

Inspiratiebron
Het classicisme vindt zijn inspiratiebron bij de klassieken uit de bloeitijd van de Griekse kunst en cultuur, dus in de 5de eeuw voor Christus. De classicisten streven naar schoonheid en evenwichtige vorm door evenwicht tussen gevoelsuitdrukking en verstand. In deze periode komt de hoofd- of sonatevorm tot volledige ontwikkeling. Het eerste deel van symfonie, sonates en andere kamermuziekwerken is meestal in deze vorm geschreven. Door de beperking tot twee (soms drie) thema's die in de hoofdvorm zijn verwerkt, ontstaat een eenheid die een van de voornaamste kenmerken is van deze vorm.

Opera
In de opera is het vooral Christoph Willibald von Gluck* (1714-1787) die, geïnspireerd door de Grieks-klassieke opvatting over kunst, vernieuwingen brengt met zijn z.g. 'Hervormingsopera's'. Vooral in Parijs gaf dit aanvankelijk aanleiding tot heftige reacties van pro- en contra-aanhangers van Gluck en de bewonderaars van de Italiaanse opera. In tegenstelling tot de Italianen, die in hun opera's tekst en handeling ondergeschikt maakten aan de virtuoze schittering van het 'bel-canto' (schone zang), stelde von Gluck de muziek geheel in dienst van het drama. Zijn belangrijkste opera's zijn: 'Orpheus', 'Alceste', 'Armide' en 'Iphigenie auf Tauris*'.

Sinfonia
De ontwikkeling van de symfonie uit de sinfonia (oorspronkelijk het driedelige Italiaanse opera voorspel) is voor een belangrijk deel het werk van de Mannheimers. De bewuste toepassing van plotselinge dynamische tegenstellingen (piano-subito forte en forte-subito piano) is, evenals de schakeringen crescendodecrescendo, aan hen te danken. Het klavecimbel, als harmonische ondersteuning van het orkest, werd geleidelijk minder belangrijk en verdween tenslotte geheel uit het orkest. Voor de ondersteunende stemmen worden vooral de blaasinstrumenten ingeschakeld. Op muzikaal gebied kan het werk van de Mannheimers beschouwd worden als de overgang van het Rococo naar het Classicisme.

Componisten
Belangrijke componisten in deze periode zijn o.a.

Johann Christian Bach (1735-1782)
De jongste zoon van J.S. Bach

Johann Stamitz (1717-1757)
Grondlegger van de Mannheimerschool

Het hoogtepunt van het classicisme in de muziek wordt bereikt in de werken van de 'Weense klassieken' nl.:

Franz Joseph Haydn (1732-1809)
Zoon van een wagenmaker, werd geboren in 1732 in het Oostenrijkse dorpje Rohrau. Zijn prachtige oratoria 'Die Jahreszeiten' en 'Die Schopfung'* behoren terecht tot de meest uitgevoerde werken uit de gehele koorliteratuur.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)
Werd geboren in een gezin waar de muziek het gezinsleven beheerste. Zijn vader, Leopold, bekwaam violist en componist, was hofmusicus in dienst van de aartsbisschop van Salzburg. Reeds op vijfjarige leeftijd bracht Wolfgang de mensen in verbazing met zijn pianospel en op zesjarige leeftijd componeerde hij weliswaar simpele, doch bekoorlijke menuetten.

Ludwig van Beethoven (1770-1827)
Zowel Beethovens vader als zijn grootvader waren musicus; zijn vader was kerkzanger in dienst van de keurvorst van Bonn. In 1787 maakte Beethoven zijn eerste reis naar Wenen waar hij enkele lessen nam bij Mozart. Beethovens muzikaal talent maakte veel indruk op Mozart die hem een veelbelovende toekomst voorspelde. In 1792 trekt hij voor de tweede keer naar Wenen om zich daar definitief te vestigen.

In Wenen, een belangrijk Europees muziekcentrum in die tijd, hebben deze componisten het grootste deel van hun leven gewoond en gewerkt.