Expressionisme

De moderne componist streeft naar een korte en duidelijke uitdrukking (expressie). De vorm van zijn werk is beknopt, de gevoelswereld van de romantiek wordt vermeden. Niet zelden ontwikkelt zijn werk zich uit enkele noten of zelfs uit een enkel akkoord (kiemmotief of kiemcel).

De hedendaagse componist maakt ook gebruik van de geluidsmogelijkheden die de moderne techniek (elektronica) hem biedt. Het werken met deze media heeft het noodzakelijk gemaakt het traditionele muziekschrift uit te breiden en/of deels te vervangen door nieuwe notaties, tekens en figuren die de bedoelingen van de componist zo duidelijk mogelijk weergeven. Instrumentaal is vooral de rol van het slagwerk belangrijker geworden. Het experimenteren met nieuwe mogelijkheden heeft o.a. geleid tot het werken met geluid, dat tot voor kort nog als volstrekt a-muzikaal werd beschouwd (stemvervorming, gestamp en gefluit van machines, verkeerslawaai, enz.). Vooraanstaande componisten die een werkzaam aandeel hebben in deze boeiende ontwikkeling zijn o.a. de Fransen Edgar Varese, Pierre Schaeffer en Pierre Boulez, de Amerikaan John Cage, de Duitser Karl Heinz Stockhausen, de Italianen Luigi Nono en Luciano Berio en de Nederlanders Ton de Leeuw, Jan van Vlijmen en Peter Schat. De moderne componist betrekt de uitvoerenden ook creatief bij zijn werk o.a. door niet altijd precies de juiste toonhoogte voor te schrijven, maar wel de richting en de omvang waarbinnen zich de toonhoogte beweegt.

Evenals in de jazz, wordt vaak ruimte gelaten voor improvisatie; ook in ritmisch opzicht wordt de gelegenheid geboden voor eigen vindingrijkheid. Veelvuldig wordt gewerkt met 'clusters' (Klankstapelingen van dicht bij elkaar liggende tonen).

Componisten
De belangrijkste componisten in de eerste helft van de 20ste eeuw zijn:

Oostenrijk

Arnold Schönberg (1874-1951)
Grondlegger van de twaalftoonsmuziek. In zijn eerste werken is deze componist nog een laat-romanticus, duidelijk bemvloed door Gustav Mahler. Dit blijkt vooral uit zijn 'Gurrelieder', een oratorium op Deense sagen, dat een formidabele bezetting vereist. Zijn twaalftoonstechniek daarentegen past Schonberg over het algemeen toe in kleine vormen en geringe bezettingen.

Anton Webern (1883-1945)
Leerling van Schönberg. Hij schreef o.a. enkele strijkkwartetten en voor orkest de 'Orchesterstucke' waarin hij in minieme vormen en ragfijne klanken een maximum aan expressie bereikt.

Alban Berg (1885-1935)
Leerling van Schönberg. Componist o.a. van de opera 'Wozzeck' en een vioolconcert; beide werken kregen een vaste plaats in het opera- en concertrepertoire.

Hongarije

Bela Bartok (1881-1945)
Hongaars componist zijn muziek is sterk beïnvloed door de Hongaarse volksmuziek. In 1940 emigreerde hij naar de Verenigde Staten waar hij tot zijn dood heeft gewoond en gewerkt. Zijn oeuvre toont een grote verscheidenheid o.a. 'Mikrokosmos' een serie korte pianowerkjes met pedagogische strekking; voorts bewerkingen van Slovaakse, Hongaarse en Roemeense volksliederen en volksdansmuziek; muziek voor snaarinstrumenten, slagwerk en celesta; het concert voor orkest; viool- en pianoconcerten; het ballet 'De wonderbaarlijke mandarijn' en de opera 'Hertog Blauwbaard'.

Rusland

Igor Strawinsky (1882-1971)
Russisch componist die echter het grootste deel van zijn leven in Zwitserland, Frankrijk en de Verenigde Staten verbleef. Van zijn balletten 'L'oiseau de feu', 'Petrouchka' en 'Le sacre du printemps' verwekte laatstgenoemd werk bij de eerste opvoering in 1913 te Paribs, door de tot dusver ongekende ritmen en klankopstapelingen, een zodanige opschudding dat voor- en tegenstanders tijdens de opvoering elkaar letterlijk en figuurlijk in de haren vlogen. Strawinski heeft allerlei invloeden op geheel eigen wijze in zijn muziek verwerkt o.a. in het 'neo-classicisme' en jazz-elementen in zijn 'Ragtime'. Hij schreef voorts kerkmuziek en werken met bijzondere bezettingen zoals 'L'histoire du soldat' dat een instrumentale bezetting heeft van klarinet, fagot, trompet, trombone, slagwerk, viool en contrabas.

Sergej Prokofjew (1891-1953)
Russisch componist van gematigd moderne muziek. Zijn bekendste werk is het muzieksprookje voor kinderen 'Peter en de wolf'.

Dimitri Sjostakowitsj (1906-1975)
Russisch componist die in 1926 de aandacht van de muziekwereld op zich vestigde met zijn eerste symfonie. Zijn Russisch nationale gevoelens komen tot uiting in zijn 'Leningrad'- en 'Stalingradsymfonie'.

Engeland

Benjamin Britten (1913-1976)
Engels componist die werken op velerlei gebied heeft gecomponeerd. Zijn bekendste werk is het 'pedagogische orkestwerk 'The young person's guide to the orchestra'.

Amerika

Charles Edward lves (1874-1954)
Amerikaans componist die beschouwd wordt als de grondlegger van de moderne symfonische muziek in de Ver. Staten.

Frankrijk
In Frankrijk vormden rond 1918 zes jonge componisten, Auric, Durey, Honegger, Milhaud, Poulenc en Tailleferre (componiste), de 'Groupe des Six' met het doel een moderne Franse muziek te propageren, los van het impressionisme zoals dat door Debussy tot volledige ontplooiing was gekomen. Inspiratie putten zij vooral uit de opvattingen van Erik Satie (1866-1925) die, door zijn streven naar originaliteit, nieuwe wegen zocht en beschouwd kan worden als een voorloper en wegbereider voor de moderne Franse muziek. Van de zes genoemde componisten zijn Honegger, Milhaud en Poulenc de belangrijksten.

Arthur Honegger (1892-1955)
Zwitser die het grootste deel van zijn leven in Frankrijk heeft gewerkt; vernieuwer van het oratorium o.a. met 'Le Roi David', 'Jeanne d'Arc au Bucher' en 'La danse des morts'.

Darius Milhaud (1892-1974)
Frans componist die zowel jazz- als Zuid-Amerikaanse invloeden in zijn muziek verwerkte. Tot zijn bekendste werken behoren 'Scaramouche' voor twee piano's en zijn ballet 'Creation du Monde'.

Francis Poulenc (1899- 1963)
Frans componist die vooral liederen schreef; voorts o.a. een 'Gloria' voor sopraan, koor en orkest.

Duitsland

Paul Hindemith (1895-1963)
Veelzijdig Duits componist die zich ook sterk interesseerde voor de vernieuwing van de muziek voor amateurs. Hij schreef praktisch voor ieder instrument een sonate; een van zijn bekendste werken is de opera 'Matthis der Maler'* waaruit hij later een aantal instrumentale gedeelten omwerkte tot een symfonie onder dezelfde naam.

Kurt Weill (1900-1950)
Duits componist die, sterk bewogen door sociaal-maatschappelijke motieven, een eigen muzikale stijl ontwikkelde waarmee hij vooral de massa wilde bereiken. Zijn muziek is wars van alle gewichtigdoenerij en wordt gekenmerkt door eenvoudige melodie, de aan jazz-muziek ontleende ritmen en sobere instrumentatie. Uit de samenwerking met de schrijver-dichter Bert Brecht ontstond Weill's beroemdste werk 'Die Dreigroschenoper'. In 1933 moest hij om politieke redenen nazi-Duitsland verlaten en vestigde zich na een kort verblijf in Frankrijk en Engeland definitief in de Ver. Staten.

Hans Eisler (1898-1962)
Duits componist van politiekgeëngageerde muziek. Naast filmmuziek schreef hij koormuziek en strijdliederen waarvan vooral zijn 'Solidaritätslied' op tekst van Bert Brecht zeer bekend is geworden. In 1937 week hij uit naar de Ver. Staten; in 1950 keerde hij terug naar Oost-Berlijn, waar hij tot zijn dood in 1962 een dominerende positie innam in het Oost-Duitse muziekleven.

Nederland

Hendrik Andriessen (1892-1981 )
Gematigd modernist die grote verdiensten heeft als vernieuwer van de r.k. kerkmuziek. Ook als componist van orkestwerken was hij zeer actief; zijn 'Kuhnau variaties' voor strijkorkest is een repertoirestuk voor de Nederlandse orkesten.

Willem Pijper (1894-1947)
Grondlegger van de moderne Nederlandse muziek; naast zijn compositorische arbeid was hij ook werkzaam als pedagoog en als criticus in welke laatste functie hij menigmaal de gemoederen in beweging bracht met zijn fel bewogen kritieken.

Sem Dresden (1884-1957)
Nederlands componist van kamermuziek, koor- en orkestmuziek. De gedurfde harmoniek, beweeglijke ritmen en verrassende maatwisselingen zijn kenmerkend voor zijn muziek. Van 1937 tot 1949 was hij met een onderbreking tijdens de oorlog, directeur van het 'Koninklijk conservatorium voor muziek' te Den Haag.

Henk Badings (1907-1987 )
Nederlands componist wiens muziek ook in het buitenland veel waardering ondervindt. Hij is een van de eerste Nederlanders die ook op het gebied van de elektronische muziek heeft geëxperimenteerd